Mô tả về vụ phun trào chỉ được biết đến từ hai lá thư của Pliny Trẻ, ông mới 17 tuổi vào thời điểm phun trào,[24] cho nhà sử học Tacitus và một lá thư viết vào khoảng 25 năm sau sự kiện.[25][26] Quan sát hoạt động núi lửa từ Misenum bên kia Vịnh Napoli tính từ núi lửa, cách đó khoảng 29 km (18 dặm), Pliny già đã phái một hạm đội cứu hộ và tự mình đi giải cứu một người bạn. Cháu trai của ông từ chối tham gia. Một trong những lá thư liên quan đến những gì ông có thể khám phá từ các nhân chứng và trải nhiệm của chú mình.[27] Trong lá thư thứ hai, Pliny trẻ kể chi tiết những quan sát của chính mình sau khi người chú đi giải cứu.[28]

Pliny Trẻ

Pliny Trẻ nhìn thấy một đám mây cực kỳ dày đặc đang nổi lên nhanh chóng trên ngọn núi:[10]

hình dáng mà tôi không thể cung cấp cho bạn một mô tả chính xác hơn bằng cách so sánh nó với một cây thông, vì nó bắn lên cực cao dưới dạng một thân cây rất lớn, rồi tự xòe ra ở đỉnh như cành cây. [...] đôi khi nó sáng lên rồi đôi khi nó tối đi và lốm đốm, tùy theo mức độ thấm của đá và tro.

Những sự kiện này và một yêu cầu của người đưa tin về một cuộc di tản bằng đường biển đã thúc đẩy Pliny già ra lệnh cho các hoạt động cứu hộ mà ông đi thuyền để tham gia. Cháu trai của Pliny già tiếp tục một cuộc sống bình thường, học bài và tắm rửa, nhưng đêm đó, một cơn chấn động đã đánh thức ông và mẹ ông, khiến họ phải chạy ra sân sau. Một cơn chấn động khác gần bình minh khiến dân chúng phải rời khỏi ngôi làng. Sau khi vẫn còn một cơn chấn động lần ba "biển dường như tự cuốn mình lại và bị đẩy ra khỏi bờ", đây là bằng chứng cho một cơn sóng thần. Tuy nhiên, không có bằng chứng về thiệt hại trên diện rộng.

Ánh sáng buổi sớm bị che khuất bởi một đám mây đen bên trong có các tia sáng, thứ mà Pliny ví như tia sét, nhưng rộng hơn. Đám mây che khuất Point Misenum gần tầm tay và đảo Capraia (Capri) bên kia vịnh. Lo sợ cho sự sống còn của mình, dân chúng bắt đầu gọi nhau và di rời khỏi bờ biển dọc theo con đường. Mẹ của Pliny yêu cầu ông từ bỏ bà và cứu lấy mạng sống của chính mình, vì bà quá đỗi già yếu. Pliny không bỏ mẹ ông lại mà cố gắng dắt bà đi nhanh nhất có thể. Một cơn mưa tro rơi. Pliny thấy cần phải liên tục rũ tro để tránh bị chôn vùi. Sau đó cùng ngày, tro bụi ngừng rơi và mặt trời chiếu rọi một ánh sáng yếu ớt qua đám mây, khuyến khích Pliny và mẹ ông trở về nhà và chờ đợi tin tức của Pliny già. Bức thư so sánh đống tro như một lớp tuyết. Rõ ràng là thiệt hại do động đất và sóng thần tại địa điểm này không quá nghiêm trọng do những ngôi nhà vẫn có thế ở được.

Pliny Già

Chú của Pliny, Pliny Già, chỉ huy hạm đội La Mã tại Misenum, và trong lúc đó đã quyết định điều tra hiện tượng này cận cảnh bằng một chiếc tàu nhẹ. Khi con tàu chuẩn bị rời khỏi khu vực, ông nhận được thong điệp của người bạn Rectina (vợ của Bassus) sống ở bờ biển gần chân núi lửa, giải thích rằng nhóm của cô chỉ có thể thoát bằng đường biển và yêu cầu viện trợ.[29] Pliny đã ra lệnh cho các tàu thuyền đi hỗ trợ di tản bờ biển ngay lập tức. Ông tiếp tục trên con thuyền nhẹ của mình để giải cứu nhóm của Rectina.[29]

Ông băng qua vịnh nhưng ở vùng nước nông phía bên kia, gặp phải những cơn mưa tro dày đặc, rơi đá bọt và nhiều mảnh đá. Khi người lái thuyền khuyên rằng họ nên quay lại, ông tuyên bố "Vận may ủng hộ người dũng cảm" và ra lệnh cho người lái thuyền thẳng tiến tới Stabiae (cách Pompeii khoảng 4,5 km hoặc 2,8 dặm), nơi Pomponiaus ở.[29] Pomponiaus đã chất tài sản lên thuyền và chuẩn bị rời đi, nhưng trớ trêu thay cơn gió đưa tàu của Pliny đến đây cũng ngăn không cho bất cứ ai rời đi.[29]

Pliny và nhóm của ông nhìn thấy ngọn lửa phát ra trên ngọn núi, mà Pliny và những người bạn của ông cho rằng là những ngôi làng đang cháy. Sau khi ở lại qua đêm, cả nhóm buộc phải ra ngoài do đống tro có thể sẽ chặn hết các lối ra.[29] Họ đánh thức Pliny, người đang nằm nghỉ và ngáy lớn. Họ đồng ý di chuyển ra cánh đồng với những chiếc gối buộc vào đầu để bảo vệ họ khỏi các mảnh vụn rơi. Họ ra đến bãi biển nhưng gió vẫn không đổi chiều. Pliny ngồi xuống chỗ cánh buồm đã được trải sẵn cho ông và không thể gượng dậy ngay cả với sự hỗ trợ từ bạn bè của ông, họ đành rời đi và cuối cùng trốn thoát bằng đường bộ.[30] Rất có thể, ông đã suy sụp và chết, đó là lời giải thích phổ biến nhất về lý do tại sao bạn bè của ông lại bỏ rơi ông lại, mặc dù Suetonius đưa ra một lời giải thích khác là Pliny đã bảo một nô lệ kết liễu cuộc đời của ông để tránh khỏi cái đau của lửa. Làm thế nào mà người nô lệ trốn thoát sau đấy để kể lại câu chuyện vẫn còn là một bí ẩn. Không có đề cập đến một nô lệ như vậy trong các lá thư của cháu trai ông.

Trong lá thư đầu tiên gửi cho Tacitus, cháu trai của Pliny Già cho rằng cái chết của ông là do phản ứng của lá phổi yếu của ông với một đám mây khí độc, lưu huỳnh bao trùm cả nhóm.[29] Tuy nhiên, Stabiae cách lỗ hơi núi lửa tận 16 km (gần nơi hiện nay là thị trấn Castellammare di Stabia) và những người bạn đồng hành của ông dường như không bị ảnh hưởng bởi khói, và vì vậy nhiều khả năng Pliny đã chết vì một số nguyên nhân khác, chẳng hạn như đột quỵ hoặc đau tim.[31] Một cơn hen cũng không nằm ngoài câu hỏi. Thi thể của ông được tìm thấy không có vết thương vào ngày hôm sau, sau khi đám khói tan đi.